Keten

keten

KETENİN TÜRKİYE İÇİN ÖNEMİ:

Keten hem lifinden hem de yağından faydalanılan çok yönlü kullanım alanları olan bir yağ ve lif bitkisidir. Keten tohumu ortalama % 35 – 45 yağ ve % 20 – 25 protein içermektedir. Keten bitkisinin birçok kullanım alanı bulunmaktadır. Düşük linolenik asitli çeşitler insan beslenmesinde, yağdan elde edilen küspesi hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır. Sanayide; gemi yelkeni yapımında, çadır imalatında, vernik sanayinde, kağıt, gemi halatı ve reçine üretiminde kullanılmaktadır. Keten yağının insan sağlığına birçok faydası bulunmaktadır. Öğütülmüş tohumları pasta yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca erozyonla mücadelede Keten bitkisi kullanılmaktadır.

Ketenin Bitkisel Özellikleri :

Keten; dik ve ince gövdesiyle az veya çok dallanabilen, tek yıllık, otsu bir bitkidir. Keten yaprakları; sapsız, iğ veya mızrak biçimindedir. Beyaz, mor, mavi ve viyole renginde çiçeklere sahiptir. Ketenin meyvesine kapsül denir. Her kapsülde 10 göz vardır ve ortalama her kapsülde 6 adet tohum bulunmaktadır.

KETEN TARIMI

KETENİN İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ :

Keten bitkisinin iklim istekleri lif ve yağ tipi olmasına göre değişmektedir. Lif tipi keten yetiştiriciliği nispi nemi yüksek sahil şeridinde, yağ tipi keten yetiştiriciliği daha sıcak ve kurak bölgelere adapte olmuşlardır. Keten bitkisi toprak isteği bakımından pek seçici olmamasına rağmen yabancı otlardan arınmış, tesviyeli ve toprak nemi mümkün olduğunca yüzeye yakın olan bir tohum yatağı ister. En iyi gelişmesini iyi drenajlı orta-ağır bünyeli topraklarda gösterir. Keten tuzlu topraklara karşı hassastır. Toprak ph’sının 6’nın altına düşmesi ketenin verimini düşürür.

TOPRAK HAZIRLIĞI:

Keten için uygun tohum yatağı makineli ekimde tohumların eşit derinliğe düşmesini sağlayacak şekilde düzgün olmalıdır. Toprak parçacıkları hızlı bir çimlenme ve çıkışı sağlamak amacıyla yeterince ufalanmış olmalıdır. Çıkış ne kadar gecikirse hastalık enfeksiyonları ve kayıplar o kadar fazla olur. Sonbaharda veya kışın sürülen killi, killi ve milli,killi ve tınlı topraklarda meydana gelen donma ve çözülme olayı sürümsüz erken ilkbahar ekimleri için kusursuz bir tohum yatağı oluşturur. Eğer bu topraklar ilkbaharda çok ıslak iken sürülürse çok kaba ve parçalı bir tohum yatağı oluştururlar. Aynı zamanda ilkbahar sürümü 12.5 cm’nin altındaki derinlikteki toprakta sıkışmaya neden olur ve bu da kök gelişmesini sınırlayarak su ve besin maddelerin alımını azaltır. Killi tınlı topraklar ve %2 den daha az organik maddeye sahip fakat iyi drenajlı olan topraklar eğer topraktaki nem miktarı sürüm için yeterli ise geç kış veya ilkbahar sürüm sistemi ile en çok arzu edilen tohum yatağı oluştururlar.

ÇEŞİT SEÇİMİ:

Çeşit seçimi yaparken liflik mi yoksa yağ amaçlımı ekim yapılacağının belirlenmesi gerekir. Çeşidin verimi, bulunduğu çevreye uyum kabiliyeti, Teknik sap uzunluğuna (lif amaçlı ekimlerde), bitkide kapsül sayısı ve kapsüldeki tane sayısı özellikleri dikkate alınarak yapılmalıdır. Bazı çeşitler belirli çevrelere diğerlerinden daha iyi uyum sağlarlar. Bu nedenle bir çeşidi seçerken tek başına verimden çok o çeşidin diğer özellikler bakımından o çevreye ve üretim şekline uyum kabiliyetini dikkate almak daha doğrudur. Tarlada daha önceden kök çürüklüğü hastalığına rastlanmışsa o zaman bu hastalığa dayanıklı veya toleranslı çeşitleri seçmek gerekir. Şu an ülkemizde 1 tane tescil edilmiş keten tohumu bulunmaktadır.

EKİM ZAMANI:

Keten yazlık ve kışlık olarak ekilir. Mutlak kışlık olan keten çeşitlerinin sonbaharda ekilmeleri gerekir. Aksi taktirde sapa kalkıp, tohum bağlayamazlar. Lif ketenlerinden istenilen verimi alabilmek için güzlük olarak ekilmeleri gerekmektedir. Ekim ve Kasım aylarında havaların elverişli gittiği ve toprak tavı yakalandığında hemen ekilmelidir. Zira ketenin kışa tamamen pençeleşmiş ve köklenmiş olarak girmesi gerekmektedir. Yazlık olarak ekimi son donların müsaadesi nispetinde erken yapılmalıdır. Ekim zamanı Nisan ayı ile en geç Mayıs ayının ilk haftasına kadar toprak tavında iken yapılmalıdır.

TOHUM MİKTARI VE EKİM ŞEKLİ:

Keten tarımında dekara atılacak tohum miktarını; ekim sıklığı çeşide, ekim yöntemine, üretim amacına (liflik yada yağlık) ve tohumun çimlenme gücüne bağlıdır. Ekim için toprak mutlaka tavında olmalı ve çimlenen tohumun çıkışına izin verecek şekilde düzgün olmalıdır. Lif ketenleri, her bitkiden sadece bir ana sürgünün gelişmesi ve dallanmanın sapın üst kısımlarından başlaması için, yağ ketenlerine göre daha sık ekilir. Bu nedenle, lif ketenleri 6- 15 cm, yağ ketenleri ise 20-40 cm sıra arası mesafesinde ekilmelidirler. Sıra üzeri ise 2 – 2.5 cm olmalıdır. Lif üretimi amacıyla ekim yapılacaksa dekara 6 – 8 kg arası, yağ üretimi amacıyla ekim yapılacaksa 2,5 – 3 kg arası tohumluk kullanılmalıdır. Ekim derinliği ağır bünyeli topraklarda 1.5 cm, daha hafif topraklarda 2 cm dolaylarında olmaktadır. Keten tohumları, hiçbir zaman 3 cm’den daha derine ekilmemelidir.

GÜBRELEME:

Keten üretiminde, azot maddesi önemli bir besin maddesidir. Ketene uygulanacak olan azotlu gübre miktarı kuru koşullarda 3-4 kg/da; sulu koşullarda 5-10 kg/da arasında değişir. Keten tarımında azot yanında fosfor ve potasyum da önemli besin elementleri arasındadır. Bu amaçla dekara 4 kg Fosfor (P2O5) ve 9 kg Potasyum (K2O) ekimle beraber verilir. Potasyumun ise lif kalitesi üzerine etkisi vardır. Keten bitkisinde en başarılı gübreleme programı topraktaki mevcut besin elementlerinin durumuna bağlı olarak belirlenmelidir. Bu nedenle toprak tahlil sonucuna göre gübreleme en iyisidir.

SULAMA:

Zamanında ve yeterli su verilmesi iyi bir verim için önemli faktörlerdir.

Kışlık ekimlerde sulama yapılmaz. Yazlık ekimlerde ise yağış durumuna göre sulama yapılmaktadır. Su ihtiyacı yönünden kritik dönemler, çiçeklenmeden tohum olgunlaşmasına kadar olan dönemdir. Hasat tarihinden 3 hafta önce sulamaya son verilmelidir.

YABANCI OT KONTROLÜ:

Ketenin yabancı otlar ile olan rekabeti zayıftır. Yabancı otlar arasında küsküt, ketenden parazit olarak beslenmesi yanında, keten saplarındaki lif huzmelerini parçalayarak, verim ve kalitenin düşmesine neden olur. Bu nedenle yabancı otlarla mücadele ön bitkinin hasadını müteakip sürüm işlemleri ile başlar. El çapasıda yabancı ot mücadelesinde ve ketenlerin sağlıklı büyümesinde önemli bir yere sahiptir. Sürüme ek olarak, yabancı ot mücadelesi için ekim öncesi ve çıkış sonrası herbisitlerden yararlanılmaktadır. Ancak herbisit kullanımının keten bitkisine ve çevreye verdiği toksik etkileri yanında çiçeklenme ve olgunlaşmayı geciktirdiği, kısırlığa yol açtığı vb. gibi olumsuz durumlarını da göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Yabancı otlarla mücadelede kültürel ve mekanik yöntemlerden daha fazla yararlanılmalıdır.

Toprak hazırlığı aşamasında dar ve geniş yapraklı yabancı otlar için; Glypohsfat, dar yapraklı yabancı otlar için Paraquaf veya paraquaf + diquat kullanılır.

Ekimin hemen öncesinde geniş ve dar yapraklılara karşı Trifluralin kullanılır.

Çıkış öncesi dar ve geniş yapraklılar için Lenacil + linuron kullanılır.

Çıkış sonrası bitki boyu 5-20 cm oluncaya kadar dar ve geniş yapraklılara karşın Cyanazin, dar yapraklılara karşı IPC (Isopropil-N-Metil Karbonat), Alloksidim; Geniş yapraklılara karşı 2,4-D’li ilaçlardan Bentazon, Bromoxil+MCPA önerilir.

HASAT VE HARMAN:

Ketende hasat zamanı, yetiştiriliş amacına (lif, tohum, tohum-lif), çeşit ve çevre koşullarına göre değişir. Lif amaçlı keten üretiminde hasat, keten saplarının yeşil-sarı renkli olduğu ve kapsüllerin ise yeni oluşmaya başladığı dönemde yapılmalıdır. Tohum amaçlı keten üretiminde hasat kapsüllerin %90’ının kahverengi olduğu dönemde yapılmalıdır. Hasat öncesi tohumlarda nem oranı % 12’nin altında olmalıdır. Hem lif hem de tohum için hasat zamanı kapsüllerin sarardığı ve tohumların olgunlaşmaya başladığı dönemde yapılmalıdır.

VERİM:

Ketenin verimi kışlık ekimlerde dekara tohum verimi 150-220 kg arasında, yazlık ekimlerde ise tohum verimi dekara 100-140 kg arasında değişmektedir.

keten2 keten2
keten3 keten3